Ontwikkelprogramma Complexe Zorg: zorgen voor houvast en voldoening

De afgelopen jaren is er veel in gang gezet voor mensen met een intensieve zorgvraag en onbegrepen gedrag. Toch blijft het bieden van passende zorg een uitdaging. De groep met deze zorgvraag groeit, de complexiteit neemt toe en er zijn arbeidstekorten, met als gevolg een gebrek aan overzicht en tijd om te kunnen aanpassen en reflecteren. Daarom is onlangs, in samenwerking met Institute for Positive Health, CAOP, Deloitte en CCE, het Ontwikkelprogramma Complexe Zorg gelanceerd.

Het Ontwikkelprogramma Complexe Zorg biedt zorgaanbieders de kans om met behulp van deskundige begeleiding een duurzame verandering in de leef- en werkomgeving door te voeren. CAOP sprak met programmamanager Marly Kiewik over de noodzaak van het programma. ‘We merken dat het bieden van passende zorg aan deze groep een uitdaging kan zijn. Daarom willen we kijken hoe het wél lukt, en hoe we van elkaar kunnen leren.’

Expertise inbrengen en inzichten bundelen

Wat doet het Ontwikkelprogramma Complexe Zorg? Kiewik: ‘Het Ontwikkelprogramma Complexe Zorg biedt zorgaanbieders de kans om onder begeleiding nog beter in te kunnen spelen op de behoeften en persoonsgerichte zorg te kunnen bieden. Wat het programma onderscheidt is dat het niet slechts één oplossing zoekt, maar zich richt op een integrale aanpak die alle lagen van de organisatie omvat. Het sluit aan bij bestaande projecten en versterkt deze om de ontwikkeling binnen de zorgaanbieder een boost te geven.’

‘We brengen expertise in rond complexe zorg, bijvoorbeeld vanuit het Centrum voor Consultatie en Expertise (partner van zorgprofessionals als het gaat om expertise over ernstig gedrag bij mensen met een intensieve zorgvraag) en met expert en onderzoeker Vanessa Olivier-Pijpers. We zetten veranderkundige expertise in en inzichten vanuit positieve gezondheid (iPH). Een buitenstaandersperspectief, zoals die van een social designer, kan helpen om naar vastgelopen situaties te kijken en nieuwe inzichten te krijgen. Wat speelt er vanuit het perspectief van de bewoner? Zo leert het team te begrijpen hoe onbegrepen gedrag ontstaat, en waar mensen vastlopen. En vervolgens: wat hebben bewoners, naasten en professionals nodig (ook van het management) om dit op te lossen?’

Stem van bewoners met complexe zorgvraag nog niet genoeg gehoord

‘Er is al veel onderzoek gedaan en ervaring opgedaan. Deze ervaring nemen wij mee. Ook willen wij de dialoog met naasten, vaak familie, nog meer ruimte geven. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de bewoners zich thuis voelen en zich op een prettige manier kunnen ontwikkelen, en hoe kunnen we de omgeving daarbij betrekken?’ Kiewik bekijkt de casus ook vanuit een persoonlijke blik, aangezien ze een broer heeft met een beperking. Door die voorliefde voor de doelgroep, en de ervaringen die zij heeft opgedaan door dit van dichtbij mee te maken, heeft ze scherp in het vizier wat er nodig is. ‘Ik begrijp dat er een uitdaging ligt om complexe zorg georganiseerd te krijgen. Wij bieden zorgaanbieders de kans om met deskundige begeleiding stappen te zetten om knelpunten op te lossen. Dat doen we op meerdere niveaus. Gericht op de bewoner, op de naasten van de bewoner, én op de medewerker van de organisatie.’

Zoveel mogelijk terug naar het normale leven en naar de individuele context

De vragen van zorgorganisaties lopen uiteen. ‘Sommige organisaties willen hun visie op complexe zorg herijken. We zien dat het werken met een doorleefde visie, waarin iedereen (naasten, medewerkers, organisatie) vanuit dezelfde waarden handelt, essentieel is. Daarom willen sommige organisaties terug naar de kern. Anderen zijn concreet bezig met het woningaanbod voor hun doelgroep. Hoe gaan ze passende woningen bouwen of renoveren? Je hebt de binnenkant van de woning, maar ook de omgeving, en het hele terrein wat hieraan vastzit. Is die groen, of juist industrieel? Hoe kun je daar meer doen voor de bewoners? Er is geen ‘one size fits all’ oplossing mogelijk vanuit een beleid. Wat wij zelf een fijn leven vinden is ondergeschikt aan wat een bewoner belangrijk vindt. Niet iedereen past op een beschutte woonplek en niet iedereen past in een gewone woonwijk. Iemand die heel erg houdt van fietsen kan op een beschut terrein bijvoorbeeld vrij rondfietsen, en zonder toezicht in een woonwijk niet. Daarom kijk je per individu naar de vraag.’

Wat ook vaak voorkomt zijn vragen rondom teams, zegt Kiewik. ‘De teams die ondersteuning moeten aanbieden aan de bewoners. Worden mensen genoeg ondersteund bij hun werk en voorbereid op het omgaan met bepaald gedrag? Is er nazorg, mocht er iets gebeuren? En ruimte om te reflecteren?’

Maatwerk per deelnemende organisatie

Het programma biedt maatwerk per deelnemende organisatie. Er wordt gestart met een analyse van ontwikkelpunten en daarna wordt er een ontwikkelplan opgesteld. Dit plan sluit zoveel mogelijk aan op wat er al loopt in de organisatie, en hierop wordt verder voortgebouwd. De aanpak ziet er dus per organisatie anders uit. Kiewik licht toe: ‘Maar binnen sommige organisaties spelen dezelfde thema’s. Die proberen we dan aan elkaar te verbinden, zodat ze van elkaar kunnen leren en ook samen kunnen reflecteren op wat er wel en niet goed gaat.’

Succesverhalen van zorgorganisaties waarbij het goed gaat

Het onderzoek ‘Hoe het lukt’ staat centraal. ‘Wij bieden echt ervaring uit de praktijk, over hoe het wél lukt. Wat zorgt ervoor dat bepaalde organisaties het heel goed doen? De principes die daaruit komen nemen we mee, bijvoorbeeld naar organisaties die hun visie opnieuw gaan vormgeven. Er zitten overeenkomsten in deze succesvolle voorbeelden. Het werken volgens een doordachte methodiek, gebaseerd op gezamenlijke waarden en een doorleefde visie, biedt houvast. We merken dat die houvast bij iedereen gevoeld wordt, ook bij naaste familie en medewerkers. Daarnaast zie je overal een warme houding terug. Daarin gaat het niet alleen om de interactie tussen medewerkers en bewoners, maar ook om de interactie tussen begeleiders, en met de ondersteunende organisatie. Die succesvolle organisaties zijn goed in écht luisteren en iedereen in z’n waarde laten. Ze nemen de ontwikkeling van de bewoner met zorgvraag mee en leggen de lat ook steeds hoger voor die persoon. Zodat de bewoner met complexe zorgvraag zoveel mogelijk voldoening uit zijn of haar leven haalt.’

Als je dat doorvoert, stelt Kiewik, wordt het onbegrepen gedrag van de bewoners met complexe zorgvraag minder. ‘Dat ontstaat namelijk vaak door de omstandigheden, en hoort niet per se bij iemands karakter. Hoe kunnen we die omstandigheden voor iedereen zo goed mogelijk inrichten?’

Samen aan de slag

Kiewik is trots op de samenwerking met verschillende, enthousiaste partijen. ‘Zo kunnen we vanuit verschillende invalshoeken te werk gaan. Oplossingsgericht denken, zorgen voor zingeving, en vanuit expertise delen.’ Er zijn veel aanmeldingen gekomen voor deelname aan het Ontwikkelprogramma Complexe Zorg. De eerste organisaties zijn gestart met de analysefase, waarna de ondersteuning per organisatie gezamenlijk wordt bepaald.

Het ontwikkelprogramma is een initiatief van het ministerie van VWS, uitgevoerd in samenwerking met Institute for Positive Health, CAOP, Deloitte en CCE, en komt voort uit de Toekomstagenda zorg en ondersteuning voor mensen met een beperking.