Spinnenweb geeft cliënten in verslavingszorg vertrouwen, inzicht en verantwoordelijkheid

Patricia Vliek is werkzaam bij Psychiatrie & Verslaving, afdeling Johannesbos Detox. Een open opname-afdeling van GGZ Centraal voor mensen met verslavingsproblematiek die daarnaast psychische klachten ervaren. Sinds twee jaar werkt de afdeling met Positieve Gezondheid. Een werkboek en diverse werkgroepen op de afdeling dragen bij aan alle dimensies van gezondheid. ‘Cliënten voelen zich meer gehoord en gezien en worden zelf eigenaar van hun herstelproces.’

Van beheersmatig naar Positieve Gezondheid

Werken vanuit Positieve Gezondheid, dat is in de klinische GGZ voor verslavingszorg een relatief nieuwe ontwikkeling. Patricia Vliek ging er twee jaar geleden samen met collega Kirsten Zuijderduijn (op de foto links) mee aan de slag. Tijdens hun opleiding HBO-V leerden zij over het gedachtegoed van Positieve Gezondheid, maar dat werd toen nog niet ingezet in verslavingszorg. ‘Daar was een beheersmatige cultuur, clean worden met behulp van structuur en regels. Daarbij kreeg elke cliënt ongeveer dezelfde behandeling. Opname richtte zich op dat wat niet goed ging’, vertelt Patricia Vliek.

Het moest anders, besloot zij samen met collega Kirsten. Met een werkgroep, bestaande uit een arts, een verslavingsarts, een psychiater, een ervaringsdeskundige en een verpleegkundige, werd een visie geschreven voor het implementeren van Positieve Gezondheid op de afdeling. ‘Hoe kun je herstelondersteunend werken vanuit Positieve Gezondheid? Deze visie zijn we sinds 2 jaar praktisch aan het vertalen naar onze afdeling. Als cliënten bij ons binnenkomen, is er vaak sprake van crisis. Ook moeten cliënten ontgiften. Daar geven we de eerste dagen voorrang aan. Daarna gaan we aan de slag met Positieve Gezondheid.’

Luisteren en prikkelen om vooruit te kijken

Hoe ziet dat eruit in de verslavingszorg? ‘Er komt ruimte voor eigen verantwoordelijkheid. Het alleen overnemen van zaken en opleggen van regels is voor een persoon met een verslaving niet helpend. We ontnemen geen vaardigheden, maar stimuleren en motiveren om zelf regie te pakken. We stellen de individuele cliënt daarom steeds meer centraal en passen onze zorgverlening daarop aan. Wat is jouw wens en wat kunnen wij doen om je te helpen? Luisteren en prikkelen om weer vooruit te durven kijken. De grootste bewustwording is dat de cliënt eigenaar is van het eigen proces. Wij kijken hoe we iemands veerkracht kunnen vergroten door aan de sluiten op mogelijkheden en krachten.’

Leuker werk

Die transitie vraagt wat van cliënten, maar ook van collega’s. ‘We kwamen uit een cultuur van regels. Als zorgverlener moet je leren om los te laten, om te coachen. Dat is best een verandering. De balans tussen vrijheid en veiligheid is van groot belang. Maar Positieve Gezondheid zorgt ook voor een prettiger contact met de cliënt. Voorheen hadden we veel discussie over opgelegde regels, nu zitten we meer in de samenwerking en gezamenlijke besluitvorming. Dat maakt het werk leuker!’

Zorgaanbod per dimensie

Bij Johannesbos Detox werd er per dimensie van het spinnenweb zorgaanbod ontwikkeld. ‘Bij de dimensie Meedoen staan we uitgebreid stil bij het schrijven van een signaleringsplan waarin we samen met de client willen kijken, hoe zij zorg kunnen dragen voor het vergroten van zelfmanagement, doordat ze zelf leren omgaan met risicofactoren van hun verslaving. En we kijken bijvoorbeeld naar hoe we het netwerk in kunnen zetten om cliënten te ondersteunen in het herstel. Binnen de dimensie Zingeving gebruiken we onder andere spellen met reflecterende vragen. We hebben een groep opgericht op het thema stigma, waarbij maatschappelijk werk en ervaringsdeskundige betrokken zijn. Voor de dimensie Lichaamsfuncties hebben we diverse activiteiten in ons programma ontwikkeld, zoals een dagelijkse wandeling en voorlichting door een diëtist.’

Hoop en dankbaarheid

‘We hebben in een bestaand werkboek voor cliënten Positieve Gezondheid geïmplementeerd. Cliënten beginnen met het schrijven van hun doelen per dimensie. Cliënten voelen zich daardoor meer gehoord en gezien. Bovendien geeft het spinnenweb inzicht. Zo voerde ik laatst het andere gesprek met een cliënte. Door het spinnenweb zag zij in dat naast haar verslaving en psychische problemen, er ook dingen wel goed in haar leven. Zij werd zich bewust van hoe rijk zij op bepaalde vlakken is, ze heeft een leuke baan, een huis, mensen om zich heen. Dat besef gaf haar kracht en motivatie om door te gaan. En het feit dat iemand zich bewust wordt van de dingen die wel lukken met behulp van het spinnenweb is zo waardevol. Veel mensen met een verslaving en/of psychische problemen voelen zich een mislukking. Het spinnenweb helpt reflecteren en geeft hoop en toekomstperspectief.’

Doelen realiseren

Het spinnenweb is een handige tool, om reflectie aan te boren in een gesprek. ‘Als je geen doelen opstelt met een cliënt, wordt er niet concreet aan iets gewerkt. Dan stuit je sneller op een weerstand en worden verantwoordelijkheden verlegd. Het spinnenweb ondersteunt het kiezen van kleine doelen. Dat geeft de cliënt eigen regie in hun behandeling. Hierdoor kun je ook met cliënten meer de samenwerking aangaan omdat je concreet kunt reflecteren op dat waar ze mee bezig zijn. Cliënten zijn steeds meer bewust dat zij diegene zijn zelf verandering kunnen aanbrengen.’

Kracht aanspreken

Positieve Gezondheid draagt ook bij aan zelfvertrouwen: ‘Als je als zorgverlener de regie overneemt, ontneem je de cliënt om zelf verantwoordelijkheid te nemen of om te ontdekken waar hun eigen kracht ligt. Laatst hadden wij een cliënt opgenomen, waarbij haar kracht lag in het organiseren en stimuleren van de groep. We hebben haar de ruimte gegeven om een creatieve activiteit te organiseren. We gaven haar het vertrouwen om het te organiseren, ze regelde inschrijvingen en belde die door. Ze werd enthousiast, ze kreeg meer zelfvertrouwen en daardoor bloeide ze op. Door samen met haar hierop te reflecteren aan de hand van het spinnenweb, krijgt zij meer inzicht in waar haar talenten en krachten liggen. En dat geeft haar motivatie om verder aan haar herstel te werken.’

Meer weten?

Wil je meer weten over werken met Positieve Gezondheid in de verslavingszorg? Neem dan contact op met Patricia Vliek, p.vliek-defauw@ggzcentraal.nl en/of Kirsten Zuijderduijn k.zuijderduijn@ggzcentraal.nl.