Limburg stond voor een grote sociale opgave. Er was een trendbreuk nodig om de gezondheid, het welzijn en de participatie van haar inwoners te vergroten. De provincie scoort relatief laag als het gaat om gezondheid en participatie. Er is vergrijzing, er zijn relatief veel chronisch zieken en de arbeidsparticipatie blijft achter. Om het tij te keren nam de provincie in 2017 Positieve Gezondheid als uitgangspunt voor het realiseren van de Sociale Agenda 2025. iPH is gevraagd de eerste 3 jaar te ondersteunen om deze trendbreuk in gang te zetten. Het accent ligt hierbij op inspireren, aanjagen en verbinden.

Bestuurlijke moed

‘Die stap getuigt echt van bestuurlijke moed’, vertelt Reynen. ‘Stel je voor. Normaal gesproken wordt strak en ambtelijk vooraf een plan van aanpak gemaakt, met concrete stappen en doelen. Maar de provincie realiseerde zich dat Positieve Gezondheid een beweging is. Dat vraagt om een proces dat je niet vooraf kunt uittekenen, met ruimte voor eigenaarschap en eigen regie. Het is een beweging voor en door de Limburgers: het nieuwe denken is doen.’ Huber: ‘Limburgse organisaties en inwoners zitten dus aan het roer en bepalen door de jaren heen wat er gaat gebeuren. Dat is fundamenteel anders dan een ambtelijk apparaat dat van bovenaf het gedachtegoed uitrolt.’

Effect ervaren is de sleutel

In korte tijd kwam er veel tot bloei. Reynen: ‘Er zijn tal van initiatieven tot stand gekomen. Bijvoorbeeld om de jeugdhulpverlening anders in te richten. Er is een dorp dat Positief Gezond wil worden. Jongeren vloggen over gezondheid, om leeftijdgenoten bewust te maken. Een huisarts heeft naast zijn praktijk met buurtbewoners een moestuin aangelegd, zodat het besef groeit waar ons eten vandaan komt. En veel Limburgse gemeentebesturen hebben Positieve Gezondheid in het coalitieakkoord een plek gegeven.’

Het speciaal daarvoor opgericht Actiecentrum vervult in deze fase de aanjaagfunctie. Het ondersteunt en inspireert. Wie iets wil ondernemen rond Positieve Gezondheid, kan hier aankloppen voor support en verbinding met andere initiatieven en organisaties. Zo groeit de beweging van onderaf – dat is de strategie. Huber: ‘Wie kennismaakt met Positieve Gezondheid, ervaart direct wat het betekent als mensen zich gezien voelen en gewaardeerd in wat ze willen. Misschien is die ervaring wel de belangrijkste stap die je kunt zetten om tot een trendbreuk als in Limburg te komen.’

Onderzoek naar het proces

Inmiddels zijn er meer provincies die Limburg willen volgen. Huber: ‘Groningen bijvoorbeeld en ook Friesland wil aan de slag. Zij kunnen veel profijt hebben van hoe Limburg het strategisch en praktisch heeft aangepakt.’ ZonMw helpt daarin een belangrijke stap te zetten. Het laat komende jaren onderzoek doen naar het proces en de opbrengsten van Limburg. Huber: ‘De lessen die daaruit komen, helpen de beweging weer verder.’

TIPS VOOR WIE OOK WIL

Welke tips kunnen Huber en Reynen al meegeven op basis van hun ervaring met Limburg Positief Gezond? De belangrijkste:

Zoek een haakje

Koppel Positieve Gezondheid beleidsmatig aan een maatschappelijke uitdaging en geef het zichtbaar een plek, bijvoorbeeld in een sociale agenda. Omdat het geagendeerd is, nodigt het partijen in de provincie uit om aan te haken.

Draag de verantwoordelijkheid breed

Hoe meer partners meedoen in de provincie, hoe beter. Denk niet alleen aan de verbinding van zorg met welzijn, maar ook met onderwijs, woningcorporaties, werkgevers, bedrijfsleven, ondernemers en winkeliers. Voorkom dat één iemand de baas is. Maar zorg wel voor een team dat aanjaagt en coördineert.

Hou oog voor waar het schuurt

Positieve Gezondheid betekent dat je vertrouwde processen moet loslaten. Dat je de regie uit handen geeft. Dat je als opdrachtgever wel betaalt, maar niet bepaalt. Dat je nieuwe inzichten niet uit winstbejag voor jezelf houdt, maar weer inbrengt omdat je met elkaar werkt aan een gezamenlijk doel: meer gezondheid en vitaliteit van de inwoners. En dat je je niet laat verleiden door politieke, bestuurlijke of commerciële belangen.

Denk vooraf na over burgerparticipatie

Geef inwoners een duidelijke en volwaardige plek in het proces. Vanaf het begin. Bedenk met hen hoe je hun inbreng zo goed mogelijk vormgeeft.

Breng focus aan

De breedte van Positieve Gezondheid is de kracht, maar kan ook een valkuil zijn. Niet alles kan tegelijkertijd. Kies vooral met elkaar voor initiatieven waar je blij van wordt en waar de energie zit.

Stuur op de grondbeginselen van Positieve Gezondheid

Zorg ervoor dat veerkracht, zeggenschap en eigen regie de uitgangspunten zijn van hoe je het proces in de provincie inricht. Neem mensen dus niks uit handen, maar stuur op deze principes.

LOSLATEN EN VERTROUWEN

Wat is nu de grootste uitdaging in Limburg? Reynen: ‘Wat we zien is dat veel bestuurders Positieve Gezondheid in hun beleidsstukken hebben vastgelegd. En dat professionals klaar staan om ermee aan de slag te gaan. De managers staan nu voor een uitdaging. Ze moeten ruimte gaan maken voor andere werkprocessen. Ze zijn niet langer eigenaar van een activiteit. Ze moeten anders samenwerken en budgetten anders gaan verdelen. Dat vraagt de komende tijd veel aandacht.’

Ook de provincie en iPH staan voor een uitdaging. Reynen: ‘Zij moeten de omslag aan de Limburgers en de organisaties laten – en daarop vertrouwen. Daar ligt het eigenaarschap en de eigen regie. De rol van de provincie en iPH is het komende jaar om hiernaartoe te werken.’

OPBRENGSTEN BEREIKEN DE POLITIEK

Ruim een jaar na de start kijkt Huber trots naar wat Limburg in beweging heeft gezet. ‘Het is niet mis wat daar op gang is gekomen: er is veel energie, enthousiasme en er ontstaat verbinding. Daarnaast ben ik blij dat de politiek door dit alles meekrijgt dat er iets bijzonders gaande is. Zij zien dat Limburg een regio is waar lef getoond wordt. En waar anderen kunnen leren van de experimenten. Zo wordt er bijvoorbeeld in Den Haag gesproken over een huisarts in Limburg die kosten weet te besparen, omdat hij langer en anders met zijn patiënten praat. Hoe mooi is dat?’

MEER WETEN?

Van 2 november tot 9 november viert Limburg de week van de Positieve Gezondheid. Er staan tal van opbrengsten online, zoals het voortgangsverslag, een magazine en een toolbox. Laat je inspireren op limburgpositiefgezond.nl.