Onderzoek: waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid in eerstelijnszorg

Onderzoek toont aan dat actieve cultuurparticipatie positief kan bijdragen aan meer zelfvertrouwen, veerkracht, emotionele vaardigheden, fysiek functioneren, relaties en persoonlijke groei. Ook blijkt cultuurparticipatie een rol te spelen bij preventie en behandeling van psychische en lichamelijke aandoeningen. Maar hoe zorgen we ervoor dat de onder druk staande zorgsector hiervan kan profiteren? En wat weten we al wel en wat nog niet om met dit gegeven aan de slag te kunnen in de praktijk? Om die vragen te beantwoorden zijn iPH en LKCA in 2021 het onderzoek ‘Kunst als verwondermiddel’ gestart.

Brede gezondheidsconcepten zoals Positieve Gezondheid laten zien dat veel factoren invloed hebben op gezondheid. Dit betekent dat samenwerking tussen sectoren de gezondheid van mensen kan bevorderen, zowel preventief als curatief. Dit geldt ook voor de samenwerking tussen de cultuur- en zorgsector. Met het onderzoek willen iPH en LKCA het bewustzijn in de zorgsector vergroten en ondersteuning bieden aan de praktijk. Het onderzoek van iPH en LKCA bestond uit:

• het in kaart brengen van de ontwikkelingen van gezondheid, gezondheidszorg en cultuurparticipatie in Nederland;
• een literatuurstudie naar de waarde van cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid (in samenwerking met Bureau Gelijkschap);
• het beschrijven van vijf verschillende voorbeelden uit de praktijk.

Positief verband cultuurparticipatie en Positieve Gezondheid

Het literatuuronderzoek is gericht op de waarde van actieve cultuurparticipatie voor de zes dimensies van Positieve Gezondheid en op de samenwerking van cultuurprofessionals met de eerstelijnszorg. In de 139 bestudeerde studies zijn voor alle zes dimensies van Positieve Gezondheid positieve ontwikkelingen gevonden. Dit betekent dat actieve cultuurparticipatie ingezet kan worden om bij te dragen aan Positieve Gezondheid.

Ook is onderzocht waarom cultuurparticipatie de (positieve) gezondheid positief kan beïnvloeden en welke processen daarin een rol spelen. Hierbij is een indeling gemaakt naar kenmerken van de deelnemers, de uitvoerders, de culturele activiteit en de organisatie. Voor deze groepen zijn in de bestudeerde literatuur ongeveer 80 werkzame elementen beschreven. Sociale interactie, een kenmerk van de activiteit, is het meest genoemd. Door co-creatie kunnen empathische connecties tussen de betrokkenen ontstaan. Deze connecties zorgen voor een gevoel van gelijkwaardigheid en een veilige sfeer.

In onderstaand model zijn de inzichten uit enkele studies over de waarde van actieve cultuurparticipatie voor Positieve Gezondheid gebundeld.

De invloed van culturele activiteiten op Positieve Gezondheid is een complex samenspel van werkzame elementen die elkaar en één of meerdere mechanismen (fysiologisch, psychologisch, sociaal en gedrag) beïnvloeden en omgekeerd. Dit alles kan weer effect hebben op de zes dimensies van Positieve Gezondheid, die onderling sterk met elkaar samenhangen. Het model is een poging deze complexiteit weer te geven.

Voor wie geldt het positieve verband?

Op basis van de resultaten is geconcludeerd dat voor specifieke doelgroepen, zoals mensen met een chronische ziekte, mentale problemen en/of fysieke beperkingen, een positieve relatie gevonden is. Maar over geslacht, leeftijd, sociaaleconomische positie en culturele achtergrond van respondenten, kunnen we op dit moment (nog) geen uitspraken doen. We zien in de onderzoeken vooral vrouwelijke cultuurparticipanten van verschillende leeftijden terugkomen, van wie de sociaaleconomische status en culturele achtergrond meestal niet beschreven zijn.

Casestudies: gezondheidsopbrengsten in de praktijk

Er zijn vijf praktijkvoorbeelden bestudeerd. Deze zijn divers van aard als het gaat over doelgroep, aanbod van kunstdisciplines en aantallen deelnemers, maar in alle praktijkvoorbeelden is sprake van samenwerking met een of meerdere eerstelijnszorg- en/of welzijnspartners.

In de vijf samenwerkingen zijn gezondheidsopbrengsten gerapporteerd in alle zes dimensies van Positieve Gezondheid. Niet alleen voor de deelnemers, maar ook voor de betrokken cultuur-, zorg- en welzijnsprofessionals. Denk daarbij om opbrengsten als:

• Zingeving.
• Meer tools kunnen aanbieden.
• Een bredere blik leren hanteren.
• Toekomstperspectief in de beroepscarrière.
• Beter bijdragen aan wat vanuit de eigen visie nodig is.

Samenvattingen van de casestudies vind je hier:

• Kunst op Recept (Utrecht)
• Kunst op Recept (Leiden)
• Het Beste van Kampen
• Dans op recept (Noord-Nederland)
• Cultuur op recept (Nijmegen)

Vervolgstappen

Met dit onderzoek is de waarde van actieve cultuurparticipatie voor de zes dimensies van Positieve Gezondheid aangetoond, maar het model met de werkzame elementen, mechanismen en opbrengsten kan nog aangevuld, verrijkt en wellicht gecorrigeerd worden.

Vragen, kansen en uitdagingen

Praktijk

• Het verschil in werkwijzen van het culturele domein en de eerstelijnszorg vraagt van beide kanten een aanpassing om tot een goede samenwerking te komen. Welke aanpassingen zijn dat en hoe realiseren we die in de praktijk?
• Doorverwijzen naar de culturele activiteit via een eerstelijnszorgprofessional is succesvol, maar vormt voor velen ook een uitdaging. Wie en bij welke klachten verwijs je door? En hoe en aan wie koppelt de cultuurprofessional terug?
• Hoe zorgen we ervoor dat de activiteiten structureel gefinancierd kunnen worden?

Onderzoek

• Het merendeel van de geselecteerde literatuurstudies is uitgevoerd in het buitenland. Wij pleiten voor meer onderzoek in de Nederlandse context.
• In de studies is niet specifiek onderzoek gedaan naar de zes dimensies van Positieve Gezondheid. We hebben de aangetroffen opbrengsten achteraf toegeschreven aan de zes dimensies. Wij pleiten voor onderzoek waarbij de gezondheidsopbrengsten in samenhang worden bekeken.
• In een groot aantal onderzochte studies ontbreekt de aandacht voor de werkzame elementen en mechanismen, zoals de sociale processen die plaatsvinden. Hier zou meer onderzoek naar gedaan moeten worden.
• De sociaaleconomische status en cultureel diverse achtergrond van respondenten zijn in veel studies niet beschreven of niet op een vergelijkbare manier beschreven. Bovendien zijn de deelnemers in de studies vooral vrouwen. In vervolgonderzoek zou hier meer aandacht aan besteed kunnen worden.
• Positieve Gezondheid richt zich op individuele aspecten en laat de invloed van de sociale en fysieke leefomgeving van deelnemers buiten beschouwing. Een aanbeveling voor vervolgonderzoek is om ook deze aspecten erbij te betrekken.
• Uit de praktijkstudies blijkt dat ook betrokken professionals positieve waarde toekennen aan de activiteiten. In vervolgonderzoek zou hier aandacht aan besteed kunnen worden.

Contact

Heeft dit onderzoek je belangstelling gewekt om je verhaal te delen, vragen te stellen, suggesties te doen of samen te werken? Neem contact op met Marja van Vliet.