Het spinnenweb als gespreksinstrument voor beleidsmakers, zorgprofessionals en cliënten

De landelijke nota Gezondheidsbeleid 2020-2024 noemt Positieve Gezondheid niet alleen als paraplu voor inrichting van de zorg van de toekomst. Positieve Gezondheid biedt ook aanknopingspunten om in gesprek te gaan over gezondheidsvraagstukken in onze samenleving. Het gedachtengoed en als uitwerking daarvan de tool is handig voor verschillende doelgroepen; beleidsmakers, zorgprofessionals en patiënten maken er succesvol gebruik van. Maar hoe werkt zo’n ‘ander gesprek’ aan de hand van het spinnenweb van Positieve Gezondheid nu precies? En wat levert het op? Angelique Schuitemaker, directeur van iPH, vertelt.

In de beleidsnota zijn vier uitdagingen voor de toekomstige zorg geformuleerd. Positieve Gezondheid biedt aanknopingspunten om in gesprek te gaan over die vier verschillende gezondheidsvraagstukken. Wat maakt Positieve Gezondheid zo’n krachtig instrument?

“Ik ben er trots op dat Positieve Gezondheid zo nadrukkelijk wordt genoemd als leidraad voor de inrichting van de zorg van de toekomst. Positieve Gezondheid biedt een routekaart voor het aangaan van een verdiepend gesprek over gezondheidszorg in brede zin en je eigen kijk op je gezondheid. Sinds ik werkzaam ben als directeur bij Institute for Positive Health hoor ik continu mooie verhalen van verschillende doelgroepen die Positieve Gezondheid als gespreksinstrument succesvol hebben toegepast. Het helpt beleidsmakers om gezondheid in de breedte te benaderen en het helpt zorgprofessionals om het andere gesprek te voeren met hun cliënten. Positieve Gezondheid kan op verschillende niveaus worden ingezet. De tool voor het voeren van het andere gesprek kan op individueel niveau worden ingezet, maar bijvoorbeeld ook om de leefomgeving in te richten naar de behoeften die er spelen. Het gedachtegoed werkt op regionaal en landelijk niveau als aanzet voor een paradigmashift; een ander narratief om naar gezondheid en de manier waarop we het zorgstelsel inrichten te kijken.”

Hoe kun je Positieve Gezondheid als zorgprofessional bijvoorbeeld gebruiken om het andere gesprek te voeren?

“Positieve Gezondheid biedt handvatten om andersoortige gesprekken met patiënten en cliënten te voeren. Zo vertelde een wijkverpleegkundige dat zij de tool als gespreksinstrument succesvol had ingezet om de diepere behoefte van haar cliënt te achterhalen. Zij vertelde dat zij jarenlang zorg verleende aan een dame, woonachtig in een bosrijke omgeving. De zorg bestond uit niet veel meer dan een wekdienst; de wijkverpleegkundige haalde de dame in kwestie uit bed en waste haar, zodat de mevrouw niet de hele dag in bed zou blijven liggen. Op een dag besloot de wijkverpleegkundige in gesprek te gaan met haar cliënt. Ze was benieuwd naar waar deze mevrouw ’s ochtends nog graag haar bed voor uit wilde komen. De cliënte gaf aan dat zij altijd veel plezier had gehaald uit het voederen van de vogels rond haar huis. Nu ze echter slecht ter been was en niet meer alleen naar buiten durfde, was datgeen wat betekenisvol voor haar leven was, weggevallen. Met deze kennis op zak heeft de wijkverpleegkundige bij haar eerstvolgende bezoek mogelijk gemaakt dat mevrouw naar buiten kon om de vogeltjes eten te geven. Dat had zo’n positief effect op mevrouw dat ze een aanvraag deed voor een rollator. Ze begreep toen: als ik kan lopen, kan ik naar buiten. Haar mobiliteit nam toe en ze haalde weer plezier uit het leven.”

Dat lijkt eigenlijk vrij logisch allemaal…

“Soms zijn interventies voor de hand liggend, maar hebben zorg- en welzijnsprofessionals daar in de focus op fysieke gezondheid of hun eigen professie geen oog voor. Zo was er een alleenstaande moeder met drie kids, waarvan één dagelijks naar het speciaal onderwijs ging met een busje. Op een bepaald moment is het busje wegbezuinigd, waardoor de moeder voor een logistieke puzzel kwam te staan: hoe kon zij haar kind naar school brengen. Op dagelijkse basis zoeken naar taxivervoer leverde haar zoveel stress op dat ze geen rust kon vinden om een baan te zoeken, waardoor deze mevrouw minder meedeed in de maatschappij en zij haar leven niet zinvol vond. Na een diepgaand gesprek over waar deze moeder mee geholpen zou zijn, bleek een elektrische fiets de oplossing. Zo kon ze haar kind zelf ophalen en brengen. Dat betekende niet alleen dat de vervoersstress wegviel, maar zo kwamen zowel moeder als zoon ook vaker buiten en was moeder in beweging. Bovendien deed zij op het schoolplein veel nieuwe sociale contacten op. Al met al maakte de elektrische fiets haar leven een stuk comfortabeler. Hoe voor de hand liggend ook, we zijn snel geneigd een oplossing te zoeken voor het symptoom  in plaats van voor het achterliggend probleem. Door de inzet van Positieve Gezondheid als gesprekstool kunnen we achterhalen wat voor die persoon echt belangrijk is.”

In de beleidsnota wordt de sociale leefomgeving ook als belangrijk aandachtspunt voor de zorg van de toekomst benoemd. Hoe gaat dat in zijn werk?

“Je kunt de sociale leefomgeving vormgeven door het spinnenweb toe te passen. In Buurtskap de Tuunen op Texel bijvoorbeeld. Hier waren braakliggende percelen beschikbaar. Met uiteenlopende doelgroepen is vervolgens gekeken naar de invulling van deze percelen. Mensen met dementie, mensen met een verstandelijke beperking en jongeren hebben zich gebogen over de vraag: Hoe ziet jouw ideale leefomgeving eruit? Aan de hand van het spinnenweb is vervolgens in kaart gebracht wat voor welke doelgroep telt. Mensen met dementie wilden het liefst een groene omgeving ontwerpen, terwijl de verstandelijk beperkten graag wilden meedoen in de maatschappij en veel waarde hechtten aan een stukje zingeving door bijvoorbeeld werk te kunnen verrichten. Het is boeiend om te zien hoe er met zo’n brede blik op gezondheid bewerkstelligd kan worden.”

Hoe kun je op mesoniveau dan Positieve Gezondheid als gespreksinstrument inzetten?

“Bij de GGD Midden-Nederland hebben wij verschillende jeugdhulpverleners uit verschillende domeinen en disciplines bij elkaar in de basismoduletraining gezet. Tijdens deze training krijgt men kennis van het concept, maar worden ook de gesprekstechnieken met elkaar geoefend. Door eenzelfde methodiek te hanteren ontstaat er een eenheid van taal. Die eenheid van taal wordt op den duur ook herkenbaar voor cliënten. Zij begrijpen dan hoe de zorg wordt ingeregeld en dat in de zorg voorop staat wat voor hen belangrijk is. En dat er veel problemen op een ander domein dan zorg kunnen worden opgelost. Het is prettig als alle disciplines op eenzelfde wijze naar gezondheid kijken. Een diëtiste in de regio focust dan niet meer alleen op voeding, maar ook naar andere aspecten die de oorzaak van overgewicht kunnen zijn. En de fysiotherapeut kijkt niet meer alleen naar het bewegingsapparaat, maar naar oorzaken van fysieke klachten. In de hele keten kijkt men door middel van Positieve Gezondheid op dezelfde manier naar de gezondheid, waardoor we daadwerkelijk de juiste zorg op de juiste plek kunnen aanbieden. En vaak blijkt dat cliënten heel veel zaken zelf willen en kunnen oplossen als er een appel op hun eigen inzet wordt gedaan. Dat heeft ook op andere niveaus invloed. Op macroniveau betekent bijvoorbeeld dat de zelfstandigheid om zelf aan de slag te gaan met gezondheid ertoe leidt dat er binnen het zorgstelsel minder hoeft te worden opgelost.”