Gemeente Utrecht: “Iedereen, elk individu, elke organisatie, draagt bij aan de brede gezondheid”
De stedelijke ambitie van Utrecht is ‘gezond stedelijk leven voor iedereen’ en dat is uniek. De stad loopt voorop in de brede benadering van gezondheid en heeft daarom bijgedragen aan de totstandkoming van de landelijke nota Gezondheidsbeleid. Tinja Verkleij, adviseur Utrechts Volksgezondheidsbeleid, en Manja van Wezep, gezondheidsexpert bij de gemeente Utrecht, leggen uit hoe zij in de gemeente te werk gaan met Positieve Gezondheid.
Waarom wilden jullie als gemeente Utrecht graag bijdragen aan de landelijke nota Gezondheidsbeleid?
Tinja: “Er waren voor Utrecht twee belangrijke doelen om bij te dragen aan de landelijke nota Gezondheidsbeleid 2020-2024. Allereerst wilden we de landelijke beweging naar een brede benadering van gezondheid versterken doordat dit ook in de landelijke nota een plek zou krijgen. Een goed voorbeeld daarvan is het belang van een gezonde leefomgeving. Daarnaast vonden wij het erg belangrijk om in de landelijke nota aandacht te besteden aan achterliggende factoren die van invloed zijn op de gezondheid zoals druk in het dagelijks leven en geldzorgen. Die achterliggende factoren kwamen in het Nationaal preventieakkoord destijds nog niet als zodanig aan de orde. Door de decentralisatie, waarbij veel taken van de overheid bij de gemeenten terechtkwamen, werd er sterk ingezet op het voeren van eigen regie. Daarbij staat de mens eerst centraal, vervolgens het netwerk om hen heen, dan pas professionele hulp. Hoe mooi dat ook klinkt; het is niet voor iedereen haalbaar. Dat schurkt ook aan tegen kansengelijkheid. Positieve Gezondheid is in grote lijnen het vermogen dat je hebt om om te gaan met de omstandigheden. Het doenvermogen is daar de spiegel van, een tegenhanger. Doenvermogen gaat over het besef dat omstandigheden invloed hebben op dat vermogen. In de landelijke nota is een balans gevonden tussen positieve gezondheid en doenvermogen. Het is belangrijk om in je beleid rekening te houden met omstandigheden, behoeften en vaardigheden van mensen. En dus iets meer, extra’s of anders doen waar dat nodig is. De brede benadering van gezondheid en het nastreven van kansengelijkheid, noemen we in goed Utrechts ‘Health Equity In All Policies’.”
Hoe wordt de brede benadering van gezondheid in Utrecht toegepast?
Manja: “Wij gaan in de gemeente Utrecht uit van “Health Equity In All Policies”. Daarbij kijken we dus niet alleen naar de geijkte indicatoren van gezondheid, maar bijvoorbeeld ook naar de invloed van de leefomgeving, armoede en stress op gezondheid. ‘Gezond stedelijk leven voor iedereen’ houdt in de praktijk in dat collega’s van Volksgezondheid en andere, gemeentelijke onderdelen, zoals ruimte en werk & inkomen, nauw samenwerken. Dat we met z’n allen in één gebouw werken, ondersteunt dit. We beschikken over een team van Gezonde Leefomgeving adviseurs die helpen invulling te geven aan gezondheid in ruimtelijke ontwikkeling. Zij adviseren bijvoorbeeld of gebiedswijzigingen en nieuwbouwprojecten eraan bijdragen dat mensen elkaar sneller kunnen ontmoeten. Zijn er speeltuinen? Bevordert de bouw de gezondheid? De brede kijk op gezondheid is een uitgangspunt. Wij zijn als gemeente nog lerend in hoe we dit goed kunnen doorvoeren. Maar de mindset is er zeker.”
Welke rol speelt Positieve Gezondheid daarin?
Manja: “Eén van de speerpunten in de nota is Gezond Werkgeverschap. De coronacrisis heeft veel ZZP’ers geraakt en zal ook de komende periode nog grote gevolgen hebben voor hen. Daarom heeft de afdeling Volksgezondheid tezamen met de afdeling Werk & Inkomen en de afdeling Economische Zaken in samenwerking met de Hogeschool Utrecht een subsidieaanvraag gedaan. Vanuit het gedachtegoed Positieve Gezondheid bekijk je dan met elkaar hoe je bij deze groep ondernemers de veerkracht kunt versterken en een duurzaam toekomstperspectief kan bieden.”
Tinja: “We passen Positieve Gezondheid niet sec toe volgens het spinnenweb. We volgen de principes van Positieve Gezondheid, zoals aansluiten bij wat iemand wil en kan. En in de stad starten initiatieven, zo is het ROC Midden Nederlandzelf aan de slag gegaan met het ontwikkelen van een leergang over Positieve Gezondheid. Dat juichen wij als gemeente toe. Ook in het speciaal onderwijs loopt een project waar Positieve Gezondheid wordt toegepast in de behandeling van kinderen met overgewicht. Dus geen focus op het verminderen van de kilo’s, maar kijken waar kinderen echt gelukkig van worden en dat versterken waardoor zij beter in hun vel gaan zitten. Wij als gemeente worden daarin wel betrokken, maar het initiatief komt vanuit het netwerk.”
Manja: “Een belangrijk onderdeel van de brede benadering van gezondheid is dat je het samen doet. Wij als gemeente ondersteunen en leggen verbindingen. De uitgangspunten in onze lokale nota zijn: Gezondheid breed en positief, Inzet op kansengelijkheid en Iedereen levert een bijdrage. Dus iedereen, elk individu, elke organisatie, draagt bij aan de brede gezondheid. Onze rol als gemeente is om dit proces te versnellen, te versterken en te verbinden.” Dit zie je ook terug in hoe de gezonde wijkallianties zijn samengesteld; naast zorgpartijen is ook het sociale domein vertegenwoordigd, en in de meeste gevallen ook bewonersorganisaties en/of een partij als de woningcorporatie. Zo werk je gezamenlijk aan de gezondheidsopgaven, vanuit verschillende invalshoeken, in de wijk. De gemeente neemt hier de verbindende en versterkende rol aan.”
Tinja: “Gezondheid is verweven in zoveel aspecten van wat je als gemeente doet. Denk bijvoorbeeld aan het inkoop- en subsidiebeleid. In het nieuwe gemeentelijke inkoopbeleid is gezondheid dat de gemeenteraad na de zomer behandeld, is naast de thema’s duurzaamheid en social return ook gezondheid een pijler geworden. Zo zetten we de denk- en innovatiekracht van de markt in om gezondheidswinst te behalen. Een voorbeeld van inkoop voor de medewerkers van de gemeente Utrecht is de aandacht voor gezonde voeding in de Aanbesteding Utrechtse catering voor iedereen met als rode draad: verantwoord, lekker en uitnodigend.
Welke effecten heeft de brede blik op gezondheid in de gemeente Utrecht?
Manja: “Alles valt samen onder gezond stedelijk leven voor iedereen. Het wordt voor ons als gemeente steeds logischer dat gezondheid verweven zit in elk beleidsveld. Het moet misschien nog wat meer op het netvlies komen, maar de gedachte wordt wel breed omarmd. Door de brede blik op gezondheid een automatisme te maken, denk je samen na over veerkracht en ieders welbevinden. Daar is ook een lange adem voor nodig want investeren in gezondheid laat soms pas na decennia gezondheidswinst zien, zoals de keuze om sociale woningbouw op een locatie plaatsen met vergelijkbare lucht- en geluidskwaliteit.”
Tinja: “Bij preventie hebben we te maken met de paradox dat je moeilijk kunt aantonen wat je voorkomen hebt. We zien kansen in de beweging van Juiste Zorg op de juiste plek, waar ook het voorkomen van (duurdere) zorg steeds belangrijker wordt. Deze transformatie moeten we met elkaar maken: ziekenhuizen, zorg en welzijnspartijen, inwoners, bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Daarom werken we samen in de Health Hub Utrecht. In Utrecht schrijven we de lokale nota altijd op basis van een Gezondheidspeiling Utrecht en het coalitieakkoord na de gemeenteraadsverkiezingen. Zo sluiten we goed aan bij de behoefte en de dynamiek op dat moment. Hierdoor konden wij bij het opstellen van de landelijke beleidsnota ook een presentatie over onze lokale nota geven ter inspiratie. Bijdragen aan de landelijke nota was voor ons dus erg belangrijk, want als ook landelijk breed wordt gekeken en gewerkt aan gezondheid, dan geeft dat ons lokaal de wind in de rug.”
